Wprowadzenie CBAM w ramach pakietu” FIT for 55″

Aby nie tworzyć znaczącego ryzyka dla branży przez wprowadzanie CBAM i  wycofywanie z tego powodu bezpłatnych przydziałów uprawnień, koniecznym jest utrzymanie EU ETS na zasadach przyjętych w roku 2018. Bezpłatne przydziały uprawnień do emisji CO2 w ramach EU ETS powinny obowiązywać do roku 2030 i współistnieć z CBAM. Zachowanie reguł wynikających z EU ETS, przyjętych w 2018 i obowiązujących do 2030 r. oraz współistnienie z CBAM  stanowi obecnie jedyną szansę na dekarbonizację w przemyśle cementowym.

Niedopuszczalne jest, aby w ramach pakietu Fit  for 55 mógł zostać radykalnie i nagle obniżony poziom bezpłatnych uprawnień dla przemysłów objętych CBAM do roku 2030. KE zaproponowała redukcję uprawnień do darmowych emisji od roku 2021 o 4,2% rocznie zamiast obecnie obowiązującej redukcji 2,2%. Ponadto po wprowadzeniu od roku  2026 r. mechanizmu CBAM, KE proponuje redukcję co roku praw do darmowych emisji o 10% do roku 2035. Tak aby w roku 2035 min. cementownie były pozbawione bezpłatnych uprawnień do emisji. Proponowane przez KE  zwiększenie liniowego współczynnika redukcji i dodatkowo zmiana całkowitej bazy dostępnych dla ETS limitów emisji (tzw. re-basing) spowoduje szokowy wzrost cen CO2, a tym samym wzrost kosztów w cementowniach, ceny cementu, spadek rentowności, brak możliwości inwestowania z własnych czy też pożyczonych środków finansowych w niezbędną modernizację cementowni do technologii neutralnych emisyjnie.

KE deklaruje, że CBAM powinien zapewnić w pełni porównywalną podstawę kosztów CO2 między dostawcami cementu z UE i spoza UE, co nie spowoduje osłabienie ochrony przed ucieczką emisji. Jednak mechanizm CBAM wg. propozycji KE ma nie uwzględniać kosztów emisji pośrednich min. energii elektrycznej, których wzrost będzie towarzyszył dekarbonizacji produkcji cementu. Oznacza to, że cementownie spoza UE np. na Białorusi będą nadal posiadały trwałą przewagę konkurencyjną nad cementowniami w UE tj. w Polsce z powodu niższych kosztów pośrednich nie obciążonych kosztami polityki klimatycznej UE. Ponadto, takie rozwiązanie doprowadzi do wzrostu globalnej emisji CO2, co wynika z mniej efektywnych technologii stosowanych w krajach trzecich oraz emisji wynikającej z transportu produktów na znaczne odległości. 

Zabranie cementowniom bezpłatnych uprawnień do emisji, przy cenie praw do emisji jednej tony CO2 na poziomie 50 Euro, oznacza wzrost kosztów produkcji  jednej tony cementu w Polsce o ok. 50%. Co więcej  ceny uprawnień wg. dostępnych prognoz mają wzrosnąć do końca roku 2021 już do 100 Euro, a w kolejnych latach kwota ta może ulec zwielokrotnieniu po wprowadzeniu pakietu „Fit for 55”. Wywoła to skokowy wzrost cen materiałów budowlanych, co przełoży się na podobny skokowy wzrost kosztów w budownictwie infrastrukturalnym, niemieszkaniowym i mieszkaniowym w Polsce. Może spowodować to katastrofalne skutki dla polskiej gospodarki, w której budownictwo miało być kołem zamachowym po pandemii (znacznie mniej będzie można wybudować za te same pieniądze, co może spowodować zamiast rozwoju recesję w budownictwie, co aktualnie spotkało, np. Hiszpanię).  Cementownie zostaną pozbawienie środków finansowych na ich modernizację, oraz zmuszone do zmniejszenia produkcji i zatrudnienia. 

Katastrofalne skutki polityki klimatycznej UE, spowodowane  „księżycowymi cenami” praw do emisji, są dzisiaj widoczne w polskiej energetyce pozbawionej już wcześniej bezpłatnych uprawnień do emisji CO2 , a także pośrednio w przemyśle materiałów budowalnych poprzez nadmierny wzrost cen energii elektrycznej. 

Nie bez znaczenia dla cen uprawnień jest również udział podmiotów finansowych w rynku. W ramach EU ETS powinien funkcjonować sprawny mechanizm, który zapobiega spekulacjom cenowym, pozwalając na przewidywalne i stabilne koszty emisji dla zakładów. Obecny mechanizm kształtowania cen praw do emisji uniemożliwia modernizację przedsiębiorstw energochłonnych z środków własnych lub pożyczonych.  

Zwracamy się do rządu RP o podjęcie niezbędnych działań mających na celu utrzymanie bezpłatnych uprawnień dla przemysłu cementowego i wapienniczego w całości przy wprowadzaniu CBAM. 

Proponowany przez Komisję Europejską  zakres CBAM ma objąć pięć sektorów. Uważamy, że zakres CBAM powinien zostać rozszerzony na wiele innych sektorów, aby uniknąć zakłóceń, zarówno w ramach ETS jak i oddziaływania na rynki różnych produktów (m.in. materiałów budowlanych). 

Przemysł cementowy, jest przemysłem bezodpadowym, pełni ważną rolę w systemie gospodarki odpadami w Polsce. Zużywa (w procesach recyklingu) znaczne ilości odpadów oraz produktów ubocznych (np. popiołów lotnych, żużli wielkopiecowych i rea-gipsu) jako składników mieszanek surowcowych do produkcji klinkieru, cementu oraz betonu. Korzyści dla środowiska naturalnego przemysł cementowy generuje także poprzez zużywanie do produkcji cementu ok. 4 mln ton odpadów rocznie. Dzięki temu odpady są eliminowane ze środowiska i jednocześnie zachowuje się rezerwy surowców oraz paliw kopalnych. Odzyskana z ich spalenia energia cieplna stanowiła 70% całkowitej energii zużytej na wypalanie klinkieru. W przypadku wielu rodzajów odpadów jedyną alternatywną metodą ich utylizacji byłoby spalenie ich w spalarniach konwencjonalnych, co spowodowałoby dodatkową emisję zanieczyszczeń do atmosfery.

Natomiast współspalanie odpadów w zakładach cementowych nie wpływa na zwiększenie globalnej emisji, a wręcz przyczynia się do jej zmniejszenia. Przemysł cementowy wykreował w Polsce produkcję paliw alternatywnych. Dzięki „zapotrzebowaniu” cementowni na alternatywne (w stosunku do tradycyjnych paliw, np. węgla) nośniki energii niezbędnej do wypalania klinkieru powstało w Polsce kilkadziesiąt instalacji (miejsca pracy), w których przetwarza się odpady nienadające się do recyklingu albo ponownego użycia na paliwa alternatywne (RDF). Dzięki temu ok. 1,5–2 mln odpadów co roku nie trafia na składowiska, ale jest zagospodarowywane jako „surowiec” do produkcji paliw alternatywnych.

Przemysł cementowy ponadto negatywnie ocenia Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie Wytycznych dotyczących pomocy państwa na rzecz klimatu, ochrony środowiska i energii 2022, który został opublikowany w dniu 7 czerwca 2021 r. W szczególności chcielibyśmy zwrócić uwagę na załącznik nr 1 ustanawiający wykaz sektorów kwalifikujących się zgodnie z sekcją 4.11 – do pomocy w formie ulg w opłatach za energię elektryczną dla odbiorców energochłonnych. W nowej propozycji Komisji Eurpejskiej „Climate, Energy and Environmental Aid Guidelines – CEEAG Annexes draft” w załączniku nr 1 brak jest sektora NACE 23.51, czyli produkcji cementu.

Przyszłość przemysłu ceramicznego

Zgodnie z Planem działania z 2012 r. do 2050 r. (Ceramic Industry Roadmap: Paving the way to 2050) cały przemysł ceramiczny jest w pełni zaangażowany w działania na rzecz dekarbonizacji swoich procesów. Ponadto jest obecnie w trakcie przeglądu swojego planu działania w świetle zwiększonych ambicji polityki klimatycznej EU. Nowa mapa drogowa w szczególności określi, jakie technologie, inwestycje i jaka ilość energii bezemisyjnej jest potrzebna do dekarbonizacji ceramiki.

Mając to na uwadze przemysł ceramiczny negatywnie ocenia Komunikatu Komisji Europejskiej w sprawie Wytycznych dotyczących pomocy państwa na rzecz klimatu, ochrony środowiska i energii 2022, który został opublikowany w dniu 7 czerwca 2021 r. W szczególności chcielibyśmy zwrócić uwagę na załącznik nr 1 ustanawiający wykaz sektorów kwalifikujących się zgodnie z sekcją 4.11 – do pomocy w formie ulg w opłatach za energię elektryczną dla odbiorców energochłonnych. W nowej propozycji Komisji Eurpejskiej „Climate, Energy and Environmental Aid Guidelines – CEEAG Annexes draft” w załączniku nr 1 brak jest sektora NACE 2332, czyli produkcja cegieł, płytek i wyrobów budowlanych z wypalanej gliny.

Włączenie sektorów ceramicznych do listy kwalifikacyjnej CEEAG Załącznik nr 1 ma kluczowe znaczenie dla przyszłości przemysłu, ponieważ elektryfikacja jest jedną z dostępnych technologii reprezentujących najwyższy potencjał dekarbonizacji w sektorze ceramicznym. Nie ma wątpliwości, że w przemyśle ceramicznym neutralność pod względem emisji dwutlenku węgla nigdy nie zostanie osiągnięta bez zwiększonej elektryfikacji procesu. Aby zachęcić do dalszej elektryfikacji, konieczne jest dopuszczenie takich zachęt, jak zwolnienie z opłat za energię elektryczną.

Duża cześć produkowanych w kraju wyrobów ceramicznych jest sprzedawana zagranicę. Przykładowo szacowana wielkość eksportu płytek ceramicznych w skali roku to ok. 50mln m2  i wartości ok. 313mln EUR, co stanowi ok. 40% całkowitej produkcji. Jeśli eksport z Polski stanie się niekonkurencyjny z powodu dekarbonizacji, przegra z eksportem z krajów, które nie przeprowadzają dekarbonizacji, ponieważ produkty eksportowe o ograniczonej emisji dwutlenku węgla zostaną zastąpione produktami pochodzącymi ze źródeł o wysokiej emisji dwutlenku węgla ale niższym koszcie wytworzenia, co doprowadzi do ucieczki emisji. Należy taka kształtować politykę aby Polska stała się znaczącym eksporterem produktów i technologii niskoemisyjnych i zastępując w ten sposób produkty wysokoemisyjne w krajach trzecich, co doprowadziłaby do znacznej redukcji światowych emisji.

Przyszłość przemysłu gipsowego

Mnożenie obowiązków przedsiębiorstw prawdopodobnie może doprowadzić do wyższych kosztów produkcji, ostatecznie spowalniając kluczowe cele przejściowe w budownictwie, takie jak prace budowalne i wykończenie wnętrz oraz remonty budynków. Na przykład przemysł gipsowy musi obecnie zmierzyć się z proponowanymi zmianami i przyjąć działania w zakresie: 

• Wycofania NACE 23.62 (produkcja wyrobów gipsowych do celów budowlanych) z   ochrony przed ucieczką emisji w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS)
• Reakcji branży na proponowane znaczne rozszerzenie EU-ETS na wszystkie fabryki produkujące ponad 20 ton dziennie
• Reakcji tego sektora na proponowane włączenie własnych zasobów surowcowych (kopalni i kamieniołomów) do dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych (IED)
• Reakcji na projekt dyrektywy w sprawie opodatkowania energii z proponowanym usunięciem wyłączenia podatkowego sektora przeróbki kopalin
• Reakcja na proponowaną utratę możliwości pomocy publicznej 

W zmienionym projekcie wytycznych w sprawie pomocy w zakresie klimatu, energii i środowiska – identyfikujemy następujące przeszkody, które mogą nie tylko utrudniać działalność przemysłu gipsowego, ale także być sprzeczne z celami Europejskiego Zielonego Ładu, m.in. poprzez;

• Poszerzenie listy sektorów kwalifikujących się do pomocy państwa do NACE 23.52 i 23.62 

Bardziej rygorystyczne kryteria, zwłaszcza dotyczące intensywności handlu, spowodowały znaczny spadek liczby sektorów kwalifikujących się do pomocy państwa w postaci obniżenia opłat za energię elektryczną zgodnie z sekcją 4.11 Wytycznych. W tej sytuacji postulujemy o zwrócenie się do Komisji Europejskiej o włączenie NACE 23.52 „Produkcja wapna i gipsu” do sektorów listy 1 oraz NACE 23.62 „Produkcja wyrobów gipsowych do celów budowlanych” do sektorów listy 2. Szczególnie należy uwzględnić lekką konstrukcję z płyt gipsowo-kartonowych (NACE 23.62 obejmuje produkcję wyrobów gipsowych stosowanych w budownictwie: płyty, arkusze, panele itp.), ponieważ płyty gipsowo-kartonowe są kluczowymi elementami systemów ociepleń i trwale dostarczają rozwiązania techniczne dla sektora budowlanego przy procesie dekarbonizacji.

• Zwolnienie warunków reinwestycji do rekompensaty

Nowe wytyczne proponują wprowadzenie kilku warunków odbioru pomocy publicznej. Uważamy, iż skuteczniejsze byłoby bezpośrednie przyznawanie firmom rekompensat w formie wymiernego wsparcia finansowego. W rzeczywistości warunki do reinwestycji prowadziłyby do problemów z płynnością lub nieefektywnej alokacji kapitału i ostatecznie utrudniałyby transformację w kierunku neutralności klimatycznej. 

• Stopniowe podejście do kosztów opłat 

Beneficjenci pomocy państwa w formie obniżenia opłat za energię elektryczną zgodnie z sekcją 4.11 będą musieli zapłacić procent kosztów generowanych przez opłaty za energię elektryczną. Państwa członkowskie mogą jednak ograniczyć dodatkowe koszty do 1,5% wartości dodanej brutto (WDB) przedsiębiorstwa, co stanowi wzrost w stosunku do obecnego limitu 0,5%. 

• • Ponadto obawiamy się o to, iż nowy udział własny w wysokości 1,5% GVA jest nadmierny i sugerujemy bardziej stopniowe podejście do zwiększania udziału GVA. Pomocne może być użycie terminu „opłaty”; może jednak podlegać różnym interpretacjom dotyczącym zakresu opłat. 

• Jednolite taryfy energii elektrycznej dla przetwórstwa przemysłowego i sektora budownictwa 

Oprócz wyżej wymienionych zmian, wnioskujemy za osiągnięciem jednolitej taryfy dla energii elektrycznej dla przetwórstwa przemysłowego, tak aby stworzyć równe szanse w UE. Jednolita taryfa przyczyniłaby się również do wsparcia elektryfikacji i dekarbonizacji procesów przemysłowych. 

Nadmieniamy, iż przemysł wyrobów budowanych z gipsu wytwarza 160ml m2 płyt gipsowo-kartonowych. Eksport branży dotyczy ca 35% produkcji wytworzonej, zatrudniając 3 tys. pracowników produkcyjnych i pomocniczych. Jednocześnie praktycznie wspieramy większość krajowych firm budowlanych, które zatrudniają pracowników w nowym zawodzie wprowadzonym od 2010 – „Monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie – masowo stosują wyroby z gipsu i nowoczesne technologie suchej zabudowy.

Uważamy jednak, że należy przeprowadzić odpowiednią ocenę łącznych skutków środków zaproponowanych w równoległych inicjatywach ustawodawczych, ponieważ uważamy, że sektory takie jak przemysł gipsowy, które są dobrze przygotowane do wniesienia wkładu w Europejski Zielony Ład, byłyby podwójnie i zdecydowanie -niesprawiedliwe karane.

Podsumowanie

Rentowność i istnienie przemysłu  cementowego, ceramicznego, gipsowego i wapiennego będzie zagrożona, gdy będzie realizowany pakiet „Fit for 55” wg. propozycji KE, która chce osiągnąć neutralność klimatyczną naszych sektorów wcześniej niż w roku 2050 bo już w roku 2035 bez uwzględnienia kosztów pośrednich w mechanizmie ochrony granic CBAM.  

Aby w okresie transformacji utrzymać w Polsce przemysł materiałów budowalnych, zachować miejsca pracy, niezbędna jest pomoc państwa, o czym chcemy rozmawiać z Rządem. 

Przemysł materiałów budowlanych posiada duży potencjał rozwojowy i wspiera politykę ochrony środowiska. Ze względu na swoje znaczenie oraz perspektywy rozwoju jest kluczowy dla polskiej gospodarki i wymaga dedykowanego oraz długofalowego wsparcia ze strony  państwa. 

Oczekujemy, że w przyjętej jeszcze tym roku przez Rząd RP Polityce Przemysłowej Polski powinien być określony budżet na realizację wsparcia dla przemysłu materiałów budowalnych m.in. przemysłów: cementowego, ceramicznego, gipsowego oraz wapienniczego, a także określone ze strony państwa instrumenty prawne i organizacyjne zapewniające realizację polityki przemysłowej w odniesieniu do tych przemysłów.   

Zwracamy się do Rządu RP o podjęcie z partnerami społecznymi, branżowymi i samorządowymi rozmów na temat sprawiedliwej transformacji polskiego przemysłu cementowego, ceramicznego, gipsowego i wapienniczego ponieważ w wyniku realizowanej obecnie polityki klimatycznej UE oraz proponowanej przez KE do realizacji w ramach pakietu „Fit for 55” dojdzie do likwidacji miejsc pracy w naszych zakładach. 

W przypadku przemysłu cementowego, ceramicznego, gipsowego i wapienniczego „ucieczka” produkcji z Polski poza granice UE może mieć szczególnie negatywne konsekwencje dla rynku pracy w miejscowościach, w których są  zlokalizowane cementownie, zakłady ceramiczne i gipsowe oraz zakłady wapiennicze. Biorąc pod uwagę strukturę firm współpracujących z tym przemysłem (podwykonawców, dostawców, firmy transportowe), dyslokacja produkcji radykalnie obniży poziom życia kilkudziesięciu tysięcy osób. Alternatywne możliwości zatrudnienia w tych miejscowościach są ograniczone.

Zaprzestanie produkcji tych wyrobów w Europie i w Polsce nie oznacza, że zmniejszy się ich globalna produkcja, że przestaną one być wykorzystywane w budownictwie. Nie oznacza też, że zmniejszy się przez to globalna emisja CO2. Oznacza tylko przeniesienie tej produkcji poza UE, do krajów, które nie stosują restrykcyjnych przepisów zapobiegających emisji. Oznacza uzależnienie od zewnętrznych producentów, wzrost cen i utratę miejsc pracy. I, co także jest istotne, utratę znaczących wpływów podatkowych do budżetu państwa.

Opr.: Grupa Robocza